Rodzina - niezastąpione miejsce rozwoju dziecka

Rodzina to temat ponadczasowy. To grupa obejmująca wiele sfer ludzkiego życia. W niej tworzą się normy regulujące zachowania jej członków, role oraz pozycje stwarzające i rozwijające wymagania i oczekiwania od siebie nawzajem. Członkowie rodziny są połączeni przez określone wzajemne stosunki społeczne. Rodzina, która tworzy wspólny dom powinna kierować się wspólnymi celami życiowymi oraz zadaniami. Stanowi najważniejsze środowisko dla zachodzącego rozwoju społecznego dziecka. 

Rodzina jest tematem, któremu poświęca się wiele uwagi i przeprowadza liczne badania dotyczące jej samej, a także spraw z nią związanych. To temat, który zgłębiam od lat, a impulsem do tego były studia pedagogiczne. Temat ten pozostał jednak w ścisłym kręgu moich zainteresowań, a powstanie mojego bloga jest dla mnie okazją do dzielenia się różnymi tekstami powstałymi lub rozważanymi jeszcze za czasów moich studiów pedagogicznych.

W pierwszej kolejności chcę przybliżyć samą definicję rodziny jako podstawowego środowiska wychowawczego.

Rodzina to grupa społeczna, która charakteryzuje się zarówno więzami emocjonalnymi jak i formalnymi. W jej skład wchodzą rodzice, dzieci oraz krewni.

W Liście do Rodzin, Jan Paweł II podkreślił znaczenie rodziny w następujących słowach: 

„Pośród tych wielu dróg rodzina jest drogą pierwszą i z wielu względów najważniejszą. Jest drogą powszechną, pozostając za każdym razem drogą szczególną, jedyną i niepowtarzalną, tak jak niepowtarzalny jest każdy człowiek. Rodzina jest tą drogą, od której nie może on się odłączyć: Wszak normalnie każdy z nas w rodzinie przychodzi na świat, można więc powiedzieć, że rodzinie zawdzięcza się fakt bycia człowiekiem. A jeśli w tym przyjściu na świat oraz w wchodzeniu w świat człowiekowi brakuje rodziny, to jest to zawsze wyłom i brak nad wyraz niepokojący i bolesny, który potem ciąży nad całym życiem...” (Jan Paweł II, List do rodzin, Tygodnik Katolicki "Niedziela", Częstochowa 1994)

Najstarszym źródłem opisującym rodzinę jest Pismo Święte: 

„Dlatego opuści mąż ojca swego i matkę swoją i złączy się z żoną swoją i staną się jednym ciałem.” (1 Wj 2,24)

Bóg stworzył rodzinę i wyznaczył dla niej swoje cele, a jednym z wzniosłych jest prokreacja: 

„Oto dzieci są darem Pana, podarunkiem jest owoc łona.” (Ps 127,3)

Kolejnym zadaniem wyznaczonym przez Boga jest troska o wszystkich członków rodziny: 

„A jeśli ktoś o swoich, zwłaszcza o domowników nie ma starania, ten zaparł się wiary i jest gorszy od niewierzącego” (1 Tym 5,8)

Wciąż ciężko mi uwierzyć, że to fragment mojej pracy, którą pisałam na studiach, gdy tak daleko było mi do Boga...

Według Z. Tyszki rodzina to zbiorowość ludzi, którzy powiązani są ze sobą takimi więziami jak:

• Małżeństwo

• Pokrewieństwo

• Powinowactwo

• Adopcja

(Źródło: Z. Tyszka, Socjologia rodziny, PWN, Warszawa 1976, s. 74.)

M. Przetacznik-Gierowska pisze, że „rodzina stanowi najbliższe otoczenie społeczne dziecka, od którego jest ono uzależnione” (M. Przetacznik – Gierowska, Z. Włodarski, Psychologia wychowawcza, PWN, Warszawa 1994, s. 142). Dalej autorka wskazuje na fakt, iż wraz z rozwojem dziecka następuje stopniowe rozluźnienie więzów z rodzicami, natomiast formują się kontakty z rówieśnikami. Środowisko rodzinne daje niepowtarzalne poczucie bezpieczeństwa, zaspokaja potrzeby elementarne, stanowi źródło wzajemnego wsparcia.

Jeden z najważniejszych przedstawicieli socjologii w Stanach Zjednoczonych, Ch. H. Cooley, rodzinę określa grupą pierwotną, która zawiera także grupy sąsiedzkie, koleżeńskie, zabawowe. Taki rodzaj grupy charakteryzuje się jednoczeniem i swobodnym kontaktem wszystkich osób wchodzących w jej skład. Uważa się ją za grupę pierwotną z wielu względów, a najważniejszym z nich jest rola w formowaniu natury społecznej. (F. Adamski, Rodzina – wymiar społeczno- kulturowy, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002)

J. Rembowski określa rodzinę jako „małą i jednocześnie pierwotną grupę o swoistej organizacji i określonym układzie ról między poszczególnymi członkami, związaną wzajemną odpowiedzialnością moralną, świadomą własnej odrębności, mającą swe tradycje i przyzwyczajenia, zespoloną miłością i akceptującą się nawzajem”.

W polskim prawie ograniczono się jedynie do terminu zawarcia związku małżeńskiego. W myśl postanowienia art.1§1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego „małżeństwo zostaje zawarte, gdy mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego oświadczenie, że wstępują w związek małżeński” (Kodeks rodzinny i opiekuńczy Dz.U. z dnia 5 marca 1964 r.)

Najważniejszą rolę w życiu rodziny odgrywają postawy rodzicielskie w stosunku do dzieci. To one rzutują na dalszy rozwój emocjonalny i intelektualny dziecka. Rodzic to pierwszy wychowawca dziecka.

Wobec powyższego nasuwa się wniosek, że rodzina jest podstawową komórką życia społecznego, grup pokrewnych mających poczucie swojej odrębności, wspólne cele zadania.

Każda rodzina spełnia pewne funkcje. S. Kawula do najważniejszych z nich zalicza :

(Źródło: A. W. Janke, S. Kawula, Polimorficzność i komplementarność badań nad współczesną rodziną, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2005)

Jak można zauważyć, S. Kawula do najważniejszych zalicza cztery funkcje, których spełnianie pozwala na prawidłowe funkcjonowanie rodziny.

Rodzina funkcjonuje prawidłowo, gdy występują wszystkie wymienione funkcje, a jakikolwiek deficyt powoduje, że rozwój dziecka może zostać zagrożony.

W każdej rodzinie występują problemy dnia codziennego, trudności, z którymi trzeba sobie radzić. Są jednak rodziny, które mimo trudności radzą sobie z wywiązywaniem się z odpowiednich sobie funkcji. Taką rodzinę możemy nazwać w pełni funkcjonalną.

Inny podział na funkcje rodziny znalazłam u F. Adamskiego. Według niego podstawowe funkcje rodziny można podzielić na:

(Źródło: F. Adamski, Socjologia małżeństwa i rodziny, PWN, Warszawa 1985, s.22)

Podobnie jak S. Kawula, F. Adamski również zwraca uwagę na znaczenie funkcji wychowawczej. Rodzice, wychowując dzieci przekazują wartości i normy życia regulując w swych wychowankach zachowanie, język, odniesienie do zasad i reguł. Warto więc bliżej przyjrzeć się funkcji wychowawczej rodziny. 

Rodzina, to miejsce, w którym dokonuje się proces wychowania jej członków. Działalność rodziny nakierowana jest na wdrożenie nowego pokolenia w życie społeczne. Proces ten zapoczątkowany jest w rodzinie, aby potem mogły go przejąć inne instytucje wychowawcze, np. przedszkole, czy szkoła. Celem rodziny jest pomyślność każdego z jej członków. Tylko ona dostarcza zasadniczych treści doświadczeń koniecznych dla rozwoju i ukształtowania odpowiednich predyspozycji dziecka. Celem rodziny jest dążenie do coraz doskonalszego, pełniejszego i wszechstronniejszego rozwoju jej członków. Dziecko otrzymuje możliwość poznania otaczającego je świata, siebie samego oraz znaleźć życiowe cele. Zetknąć się z tym wszystkim może właśnie w rodzinie. Tu ma możliwość spotkać się z wychowaniem w kręgu najbliższych osób pozostających w relacjach przyjaźni, miłości, życzliwości. To niepowtarzalna okazja, by zobaczyć, jak wygląda normalne codziennie życie, jakie wartości warto pielęgnować, co jest ważne, itp.

Funkcje rodziny to wyspecjalizowane oraz permanentne działania i współdziałania jej członków, wynikające z bardziej lub mniej uświadamianych sobie przez nich zadań. Jak wspomniałam wyżej, rodzina jest systemem społecznym, którego zadaniem jest realizowanie określonych dla niej potrzeb. Według H. Misiewicz można wyróżnić trzy rodzaje takich potrzeb:

(Źródło: H. Misiewicz, Rola rodziny w kształtowaniu postaw, IWZZ, Warszawa 1986, s. 13.)

Powyższy rysunek przedstawia potrzeby, jakie rodzina powinna realizować. Należą do nich: potrzeby biologiczne, psychiczne oraz kulturowe. Są to potrzeby elementarne dla człowieka, zawierają w sobie potrzebę oddychania, czy odżywania, potrzebę kontaktu społecznego, poczucia bezpieczeństwa, czy też potrzebę przestrzegania konkretnych norm i ustaleń umożliwiających funkcjonowanie w społeczeństwie. H. Misiewicz skupiła się na potrzebach, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu ludzkiego.

Bardzo ważne dla prawidłowego rozwoju dziecka i prawidłowego funkcjonowania rodziny jest wzajemne wymienianie informacji, utrzymywanie więzi pomiędzy rodzicami i dziećmi.

Zgłębiając tematykę rodziny, trudno dziś nie zastanowić się, czy współczesna rodzina rzeczywiście spełnia wszelkie potrzebne do rozwoju dziecka zadania. Jaka jest przyszłość rodziny? Rozważał ten temat już wspomniany wcześniej Z. Tyszka, pisząc w jednej ze swoich prac:

„A przyszłość rodziny, jej losów, jej przetrwanie? Można powiedzieć, że rodzina naszych czasów jest jak statek, który znalazł się w zasięgu burzy, ale mimo to płynie nadal - z nadłamanym masztem i wodą w swych najgłębszych czeluściach. I nikt nie jest w stanie ze stuprocentową pewnością powiedzieć, że statek dopłynie do portu” ("Rodzina we współczesnym świecie", Z. Tyszka)

To już taka moja refleksja na koniec, że z pewnością nie powinniśmy spoglądać na los rodziny obojętnie i zostawiać jej rozwoju samemu sobie.

Warto wziąć sobie do serca słowa św. Jana Pawła II:

"Rodzina jest sobą, jeżeli buduje się na takich odniesieniach, na wzajemnym zaufaniu, na zawierzeniu wzajemnym. Tylko na takim fundamencie można też budować proces wychowania, który stanowi podstawowy cel rodziny i jej pierwszorzędne zadanie". (Homilia, Wrocław, 1983 r.)

Zastanawiałeś się kiedyś nad prawidłowym funkcjonowaniem rodziny, jej zadaniami, odpowiedzialnością jej członków?

Co myślisz na ten temat?

W powyższym artykule zaledwie musnęłam temat rodziny, do którego zgłębiania z całego serca Cię zachęcam. W artykule znalazło się kilka tytułów publikacji, po które warto sięgnąć. Mam nadzieję, że z czasem pojawi się ich tu więcej.

Dziękuję za poświęcony czas!